ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΥ OWEN GINGERICH

Το βιβλίο που δεν διάβασε κανείς
«...Τι άνθρωπος ήταν ο Κοπέρνικος; Του άρεσαν τα
λογοπαίγνια; Έλεγε αστεία με τους συμμαθητές του;
Άκουγε μουσική; Είχε ποτέ του καμιά φιλενάδα;
Αγαπούσε τα παιδιά; Να του άρεσε η μπίρα, ή μήπως
προτιμούσε το κρασί, από τα φοιτητικά του χρόνια
στην Ιταλία;
Αινιγματική προσωπικότητα. Ατένιζε μακριά, με το
διαπεραστικό βλέμμα του - όσο τον κοιτούσες, έβλεπες
στις κόρες των ματιών του την αντανάκλαση των γοτθικών
παραθύρων της πατρίδας του.
Μόνο το κόκκινο γιλέκο του σπάει κάπως το μονότονο
γκρίζο του μοναχικού ράσου...»

1541, Πολωνία. Ο Ρέτικους, νεαρός μαθητής του 60χρονου
Κοπέρνικου, ξεκινά με τις ευλογίες του δασκάλου του για
μια επικίνδυνη αποστολή προς το τυπογραφείο Πέτριους
στη Νιρεμβέργη. Στις αποσκευές του κρύβει ένα χειρόγραφο
με τίτλο De revolutionibus orbium coelestium, την πιο
αιρετική ανακάλυψη στην αστρονομία από την εποχή των
αρχαίων Ελλήνων.

1542, Νιρεμβέργη. Η απουσία του Ρέτικους, δίνει την
ευκαιρία στον κληρικό Αντρέα Οσίανδρο (επιβλέποντα
την εκτύπωση) να προσθέσει (ανώνυμα) έναν πρόλογο
στο De revolutionibus (χωρίς τη συγκατάθεση του
Κοπέρνικου), όπου ουσιαστικά ανακαλείται η ουσία
του έργου.

1543, Πολωνία. Ο Κοπέρνικος ξεφυλλίζει τις πρώτες
τυπωμένες σελίδες του έργου του. Το εγκεφαλικό
επεισόδιο είναι θανατηφόρο.

Γιατί δεν μίλησε ο Ρέτικους; Πού βρίσκεται το χειρόγραφο;
Γιατί το αριστούργημα του Κοπέρνικου χαρακτηρίστηκε
ως το ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΔΕΝ ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΑΝΕΙΣ; Τι έγραψαν
ο Γαλιλέος, ο Κέπλερ, ο Τζιορντάνο Μπρούνο, ο πάπας
Παύλος ο Γ΄, στα περιθώρια των δικών τους αντιτύπων του
De revolutionibus; Πώς αντέδρασε η Ιερά Εξέταση;

2001, Λονδίνο. Ο οίκος Κρίστις αναγγέλλει την πώληση
ενός σπανιότατου και πανάκριβου βιβλίου. Λίγο πριν από
τον πλειστηριασμό, οι υπάλληλοι ανακοινώνουν την κλοπή
ενός De revolutionibus του 1543.
Η Σκότλαντ Γιαρντ και το FBI ερευνούν - όμως, οι εξαιρετικές
απομιμήσεις που εμφανίζονται απαιτούν κάτι παραπάνω
από τη δράση των επιθεωρητών. Απαιτούν τις γνώσεις ενός
εξειδικευμένου αστροφυσικού και ιστορικού των επιστημών,
ο οποίος (σε ανύποπτο χρόνο) εντόπισε 601 αντίτυπα της
πρώτης αυθεντικής εκτύπωσης του De revolutionibus,
προκειμένου να αποφανθεί κατά πόσον το αντικείμενο της
30χρονης έρευνάς του ήταν ένα ΒΙΒΛΙΟ ΠΟΥ ΔΕΝ
ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΑΝΕΙΣ...

2005. Στα χέρια των αναγνωστών παραδίδεται το βιβλίο
"Στα ίχνη του Κοπέρνικου". Μέσα από τις σελίδες του
αναβλύζει η ιστορία των επιστημών στην Ευρώπη του
16ου αιώνα, η προσωπικότητα και η ζωή του Κοπέρνικου,
οι τεχνικές της μεσαιωνικής τυπογραφίας, η Ιερά Εξέταση,
το πνευματικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής.
Γραμμένο με πλοκή αστυνομικής περιπέτειας μυστηρίου,
οδηγεί τον αναγνώστη μέσα από τα καλντερίμια των
μεσαιωνικών πόλεων στις αραχνιασμένες βιβλιοθήκες,
στα βαριά ξύλινα γραφεία εμβριθών μελετητών, στα
σκοτεινά κελιά των καταδικασμένων από τους ιεροεξεταστές.
Πρόκειται για το χρονικό ενός βιβλίου: του De revolutionibus
orbium coelestium (Περί των Περιφορών των Ουρανίων Σωμάτων),
του πιο σημαντικού έργου στη διαμόρφωση της πρώιμης
αστρονομικής σκέψης.
Ο Λούθηρος αποκάλεσε τον Κοπέρνικο «ανόητο που θέλει
να αντιταχθεί στην Θεϊκή Εντολή», όμως εκείνος μέσα από
το αριστούργημά του είχε κάνει το καθήκον του, προσφέροντας
στον κόσμο ένα πειστικό επιχείρημα υπέρ του ηλιοκεντρικού
μοντέλου του Αρίσταρχου.

«Όσα αντίτυπα κατόρθωσαν να βγούν αλώβητα από τον
κατατρεγμό και τα δύσοσμα ήθη του 16ου αιώνα», σχολιάζει
ο Τζίντζεριχ, «-κάποιες σελίδες θα χρησιμοποιήθηκαν για
γυάλισμα παπουτσιών και ασημικών, αλλά η ωμή αλήθεια
είναι ότι τα περισσότερα αντίτυπα πρέπει να κατέληξαν να
χρησιμοποιούνται σαν χαρτί υγείας- βρέθηκαν αντιμέτωπα
με τα καπρίτσια της ιστορίας, τις λεηλασίες, τις πλαστογραφίες,
ακόμη και τους εμπρησμούς των οικοπεδοφάγων.»
Μην γελάτε. Τον Φεβρουάριο του 1997, ασυνείδητοι
σφετεριστές του οικοπέδου όπου στεγαζόταν, έκαψαν τη
Βιβλιοθήκη Πούλκοβο στην Αγία Πετρούπολη.
Από την άλλη μεριά, όσο ανεβαίνουν οι τιμές των αντιτύπων
που έχουν διασωθεί -οι δημοπρασίες σπάνιων βιβλίων
ακολουθούν τα τερτίπια των χρηματιστηρίων- τόσο και
περισσότεροι απατεώνες ασχολούνται με το αντικείμενο.
Κάπου εδώ ο Τζίντζεριχ μεταμφιέζεται σε αυτοδίδακτο
Σέρλοκ Χολμς. Εμείς πάντως προτιμούμε τον μελετητή.
Εκείνον που ξέρει να διηγείται απολαυστικά, όχι μόνο τη
μοίρα κάθε αντιτύπου, μα και τη μοίρα του κατόχου του.

Πέτρος Τατσόπουλος
ΤΑ ΝΕΑ

Ο Owen Gingerich είναι ερευνητής καθηγητής αστρονομίας
και ιστορίας των επιστημών στο Πανεπιστήμιο Harvard και
ομότιμος καθηγητής αστρονομίας στο Αστεροσκοπείο του
Smithsonian Institute. Η επιστημονική κοινότητα έχει απονείμει
πολλές τιμητικές διακρίσεις στον καθηγητή Owen Gingerich
για τις ικανότητές του στη διδασκαλία και τον μοναδικό
προσωπικό τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τη μεταφορά της
γνώσης.